Burgerrechtenbeweging Bits of Freedom maakt zich zorgen over de Tijdelijke wet cyberoperaties die de AIVD en MIVD meer bevoegdheden geeft. De zorgen gaan zowel over het proces waarbij het wetsvoorstel tot stand is gekomen als de inhoud ervan.

De "Tij­de­lij­ke wet on­der­zoe­ken AIVD en MIVD naar lan­den met een of­fen­sief cy­ber­pro­gram­ma" geeft de inlichtingendiensten mogelijkheden die afwijken van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) voor onderzoek naar landen met een offensief cyberprogramma. Zo zal, in plaats van bindende toetsing vooraf door de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB), er tijdens en na de inzet van een bevoegdheid toezicht plaatsvinden door de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten (CTIVD).

Verder wordt het mogelijk om tijdens een lopend onderzoek waarbij een aanvaller overstapt naar een nieuwe server of apparaat, deze te blijven volgen zonder dat er eerst toestemmingsaanvraag moet worden ingediend. Normaliter hadden de inlichtingendiensten eerst toestemming moeten vragen aan de minister en moet de TIB deze toestemming toetsen. Tevens verruimt het wetsvoorstel de medewerkingsplicht van derde partijen, zoals telecomproviders en opslagdiensten. De inlichtingendiensten kunnen gegevens opvragen bij aanbieders van telecommunicatie- en opslagdiensten. Het gaat dan meestal om het opvragen van disk-images van servers.

Nota van wijziging

Nadat het wetsvoorstel naar de Tweede Kamer was gestuurd kwam het kabinet met een "nota van wijziging", om daarmee het wetsvoorstel op twee punten te wijzigen. Zo komt er een voorafgaande bindende toets op een toestemming voor de real-time verzameling van verkeers- en locatiegegevens. Daarnaast mogen de inlichtingendiensten, na toestemming van de CTIVD, bulkdatasets langer bewaren. De nota van wijziging is nog niet bij de Tweede Kamer ingediend.

Volgens Bits of Freedom (BoF) ontstaat er nu een "beleidslabyrinth" dat ten koste gaat van duidelijkheid over wat de geheime diensten mogen, in welke context en op basis van welke wettelijke grondslag. "Dat bemoeilijkt democratische controle door uw Kamer, journalisten en maatschappelijk middenveld", aldus de burgerrechtenbeweging in een position paper dat het naar de Tweede Kamer stuurde.

Daarin stelt BoF dat de Tweede Kamer helaas niet heeft willen wachten tot de nota van wijziging om het voorstel in zijn totaliteit in behandeling te nemen. Het voorstel dat nu voorligt bespreekt de mogelijkheden van de geheime diensten om toegang te krijgen tot it-infrastructuur, apparaten en grote hoeveelheden gegevens. De nota van wijziging bespreekt hoe er vervolgens met deze gegevens moet worden omgegaan. Bits of Freedom vraagt de Tweede Kamer dan ook om de verdere behandeling te pauzeren tot de nota van wijziging bij de Tweede Kamer is ingediend.

Verder adviseert Bits of Freedom om de CTIVD bindende bevoegdheden toe te kennen, maar om ook de TIB in stand te houden. Daarnaast zou het “bijschrijven” van apparaten/infrastructuur op een reeds verkregen toestemming alleen mogen worden toegestaan, wanneer bij de initiële toestemming een gelijke of zwaardere proportionaliteitstoets is uitgevoerd dan voor de bijschrijving noodzakelijk zou zijn.

Datahonger van de overheid

Op 5 april vindt er over de Tijdelijke wet een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer plaats tussen de vaste commissie van Binnenlandse Zaken en experts. Die hebben inmiddels een position paper ingestuurd. Naast Bits of Freedom kwam ook beveiligingsexpert en voormalig TIB-lid Bert Hubert met een dergelijk document. "De instinctieve weerstand tegen nieuwe privacyschendende bevoegdheden is tegenwoordig verzwakt. De discussie blijft hangen in algemeenheden over burgerrechten en zorgen over mogelijk toekomstig misbruik", laat hij daarin weten.

Hubert stelt dat burgers geen sterke instinctieve afkeer meer hebben van de datahonger van de overheid. "Een gedegen en feitelijke analyse kan ons weer helpen te komen tot een juiste balans tussen privacy en veiligheid", aldus de expert. Hij roept Kamerleden én media op om meer aandacht te geven aan de inhoud en daadwerkelijke wetsteksten. "En minder te blijven hangen in oppervlakkige discussies waarbij de oproep tot daadkrachtig ingrijpen het steeds wint van algemene zorgen over privacy."