De coalitie van maatschappelijke organisaties die zich eerder succesvol tegen het risicoprofileringssysteem SyRI (Systeem Risico Indicatie) verzette heeft het kabinet in een open brief gevraagd om een nieuw wetsvoorstel voor het delen van gegevens uit te stellen.

SyRI was een systeem van het ministerie van Sociale Zaken waarin persoonsgegevens van Nederlandse burgers uit allerlei overheidsdatabases werden samengevoegd en geanalyseerd met de bedoeling om sociale zekerheids-, arbeids- en belastingfraude tegen te gaan. SyRI genereerde op basis van de geanalyseerde data risicomeldingen, die tot verder onderzoek konden leiden.

Een coalitie van maatschappelijke organisaties, waaronder Stichting Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten, vakbond FNV, Stichting Privacy First, Stichting KDVP en de Landelijke Cliëntenraad en auteurs Maxim Februari en Tommy Wieringa, noemden het systeem en bedreiging voor de rechtsstaat en eisten dat het uit de wet werd geschrapt.

De rechter oordeelde afgelopen februari dat SyRI in strijd met het recht op privacy is zoals dat in het Europees Verdrag voor de Rechten voor de Mens is vastgelegd. Vorige maand liet het kabinet weten dat het niet tegen deze uitspraak in beroep ging en zou gaan onderzoeken hoe nieuwe technologische hulpmiddelen kunnen worden ingezet om op een effectieve en efficiënte manier fraude te bestrijden.

"De uitspraak over SyRI was een streep in het zand. Daar gaat de regering nu met een bulldozer overheen", aldus de coalitie tegen SyRI. Daarmee wordt verwezen naar het Wetsvoorstel gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS). Deze wet moet het makkelijker voor overheid en bedrijven maken om bij het aanpakken van criminaliteit gegevens met elkaar te delen.

Volgens minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid kan criminaliteit effectiever worden aangepakt als overheidsorganisaties ruimere mogelijkheden krijgen om de informatie waarover zij beschikken met elkaar te delen. Het gaat dan om het uitwisselen van gegevens tussen gemeenten, politie, Openbaar Ministerie en de Belastingdienst, maar ook met bedrijven zoals banken kan er data worden uitgewisseld. Het wetsvoorstel werd eind april voor behandeling naar de Tweede Kamer gestuurd.

De SyRI-coalitie spreekt van een controversieel wetsvoorstel. "De WGS biedt vergeleken met SyRI nog ruimere mogelijkheden om grootschalige datasurveillance toe te passen op burgers, teneinde schaduwadministraties aan te leggen voor uiteenlopende doelen. In de SyRI-wetgeving was dit beperkt tot overheidsdatabases, onder de WGS kunnen alle data die bij publieke en private partijen liggen opgeslagen worden gekoppeld en geanalyseerd."

Tijmen Wisman, voorzitter van het Platform Burgerrechten, merkt op dat met het wetsvoorstel alle her en der opgeslagen persoonsgegevens voor massasurveillance kunnen worden gebruikt. "Deze data kan voortaan zonder verdachtmaking of concrete aanleiding tegen burgers worden gebruikt in heimelijke analyses met ingrijpende gevolgen. In onze ogen vormt dit voorstel een gevaar voor het functioneren van de rechtsstaat", stelt Wisman.

De coalitie roept in een brief aan het kabinet op om de kaderwet in het wetsvoorstel, waardoor vier bestaande samenwerkingsverbanden gegevens kunnen uitwisselen, te heroverwegen en om de bestaande samenwerkingsverbanden ieder in een apart wetgevingsvoorstel in te dienen. "Opdat de wetgevingsprocedure deze keer wél zorgvuldig kan worden doorlopen, zodat de burger deze keer wél beschermd wordt tegen nieuwe misstanden", aldus de coalitie in de brief (pdf).