Steeds vaker raken onschuldige burgers betrokken bij opsporingsonderzoeken zonder dat er een concrete verdenking bestaat. Dit komt door de toenemende digitalisering van databestanden, die steeds makkelijker ontsloten, gekoppeld en geanalyseerd kunnen worden, zo blijkt uit een onderzoek naar de afweging tussen privacy en veiligheid.

Vandaag verschijnt het boek Van privacyparadijs tot controlestaat? Misdaad- en terreurbestrijding in Nederland aan het begin van de 21e eeuw, en is het resultaat van de studie uitgevoerd door de Universiteit van Tilburg in opdracht van het Rathenau Instituut.

De studie bekijkt het totaalbeeld van de afzonderlijke veiligheidsmaatregelen. Hoe grijpen ze op elkaar in? Welke prijs betalen we ervoor als maatschappij en is het die prijs waard? Want hoewel burgers bereid lijken om hun privacy op te geven voor meer veiligheid, hebben de meeste mensen geen notie welke maatregelen de overheid neemt uit naam van hun veiligheid, laat staan dat ze het effect daarvan op hun privacy kunnen overzien.

Burgers worden soms op louter statistische verbanden uit een bestand gefilterd en aan nader onderzoek onderworpen. Daarmee wordt in principe iedere burger een potentiële verdachte. Zo werd een voormalig scheikundeleraar die examenvraagstukken maakte voor CITO verdacht van betrokkenheid bij de verspreiding van massavernietigingswapens. De leraar werd een verdacht sujet voor de AIVD omdat hij op internet naar informatie zocht over 'zwaar water' en hij ooit in dezelfde straat woonde als de Pakistaanse atoomspion Khan.

De overheid dient over de veiligheid van burgers te waken. Tegelijkertijd vormt diezelfde overheid een bedreiging voor de privacy van burgers. Dat leidt tot een spagaat. De overheid gaat er te gemakkelijk vanuit dat veiligheid boven alles gaat en dat burgers bereid zijn hun privacy in te leveren. Mensen blijken vaak geschokt als ze ontdekken hoeveel politie en justitie - achter hun rug om- over hen te weten kunnen komen. Zorgvuldig handelen is ook een belangrijk punt.

Zo is er de notificatieplicht die justitie verplicht om mensen te informeren over onderzoek dat naar hen is verricht. De overheid blijkt echter onder het mom van opsporingsbelang nauwelijks aan deze plicht te voldoen. Daarmee loopt zij het risico het vertrouwen van burgers te verspelen, aldus het Rathenau Instituut.