Vervoerders en overheid hadden bij de OV-chipkaart voor een 'zero-knowledge' variant moeten kiezen, waarbij alleen de reiziger inzage in zijn reisgegevens krijgt. Dat stelt het Rathenau Instituut. Volgens het instituut moet et een ICT-autoriteit komen die toezicht houdt op het ontwerp en functioneren van grootschalige databases als de OV-chipkaart en het elektronisch kinddossier. En dat is nodig, want de gemiddelde Nederlander staat in ten minste 250 tot 500 publieke of private gegevensbestanden geregistreerd.

Deze databases maken het mogelijk om grote hoeveelheden gegevens op te slaan, uit te wisselen en te bewerken. Maar het gebruik ervan is niet onproblematisch. De belangen van de burger spelen vaak een ondergeschikte rol bij de inrichting van de systemen. Burgers worden daarmee steeds afhankelijker van de overheidsbureaucratie en het bedrijfsleven. Ook moet de rechtspositie van burgers worden versterkt.

"Dit kan door het inzage- en correctierecht uit te breiden en hen meer regie te geven over hun eigen digitale gegevens. Databases blijken kwetsbare systemen en daar worden vooral burgers de dupe van," dat staat in een rapport van het Rathenau Instituut dat morgen wordt gepresenteerd tijdens een debat in de Balie.

Aandacht
Het rapport schetst wat er in de praktijk mis kan gaan bij het gebruik van databases. De conclusie luidt dat er vaak onvoldoende aandacht bestaat voor de beveiliging en de betrouwbaarheid van de gegevens en voor de mogelijkheden van burgers om fouten te herstellen. Zo bleek de OV-chipkaart gemakkelijk te kraken, kunnen consumenten nadeel ondervinden van een onjuist klantenprofiel en toont het Schengen Informatie Systeem ernstige lacunes in de rechtsbescherming van geregistreerden.

Bovendien worden er vraagtekens geplaatst bij de doelmatigheid van databases. Vaak bestaan er te hoge verwachtingen van de inzet van databases en zorgt dat voor onwerkbare hoeveelheden informatie. Zo leidt het gebruik van risicoprofielen op basis van het elektronisch kinddossier alleen al in de regio Rotterdam tot zo'n 30.000 'potentiële' probleemkinderen. De beloftes van ICT dreigen daarmee in hun tegendeel om te slaan.

Het Rathenau Instituut pleit daarom voor versterking van de digitale autonomie van de burger. Al in de ontwerpfase moet worden nagedacht over mogelijkheden om burgers meer regie te geven over hun eigen gegevens, zodat ze grip houden op wie wat met hun gegevens doet.