De grootste bedreiging voor onze privacy is niet de overheid of het bedrijfsleven, dat zijn we zelf. En dan nog niet eens op de manier zoals Den Haag ons wil doen geloven, dat ‘iedereen’ zijn hele hebben en houen op Hyves en Facebook flikkert. Nee, de bedreiging is dat we massaal in de veiligheidsutopie geloven.

Dat is weer goed te zien in de afwikkeling van de schietpartij in het winkelcentrum van Alphen. In de discussies daarover vraagt men zich vooral af hoe het in godsnaam mogelijk is dat een zwaar gestoorde godsdienstwaanzinnige aan een wapenvergunning kan komen.

Tja. Alsof het dáár om gaat. Dat iemand het misschien had kunnen voorkomen. Die moet hangen. Er moet een zondebok zijn, en omdat de schutter zichzelf voor de kop geschoten heeft is er geen.

De eerst aangewezen zondebok was Call Of Duty MW2; de schutter zou dit gespeeld hebben en inspiratie opgedaan kunnen hebben in het roemruchte vliegveldlevel. Nu is dit nou net het enige saaie level van MW2, dus wat daar inspirerend aan is? Maar goed, er wordt dus wat gesputterd om dit soort spellen te verbieden, maar dat blijft bij gesputter. Het verbieden van de verkoop zou ook weinig helpen; CoD 6 is nu al het meest illegaal gedownloade spel. Wil je het spelen van dit spel voorkomen, dan moet je op iedere PC ‘een stukje toezicht’ aanbrengen – een beetje overheidsspyware, zeg maar. Daar wil niemand aan. Op dit moment, dan. Wat niet is, kan nog komen natuurlijk.

Dan maar de wapenwet. En de politie en de schietclubs. Er is immers duidelijk iets mis gegaan in de handhaving; de schutter had een wapenvergunning. Deze moet jaarlijks worden verlengd en daarbij moet gekeken worden of de vergunninghouder niet in aanraking is geweest met de politie. Bovendien is de politie in Nederland verplicht vuurwapenbezitters elk jaar minstens een keer te controleren. Die huisbezoeken worden lang niet altijd uitgevoerd, zo bleek uit onderzoek van de GPD-kranten in 2008. In de kamer gaan stemmen op om deze controle uit te breiden tot ‘psychische stabiliteit’ met een controle naar psychische stabiliteit van de wapenbezitter.

We gaan dus wellicht extra maatregelen krijgen die psychisch instabiele mensen uitsluiten van een wapenvergunning. Een voor de hand liggende optie is een psychologisch onderzoek bij de jaarlijkse verlenging van de wapenvergunning. Klinkt goed, nietwaar?

De kans dat iemand op zo’n keuring eerlijk meewerkt aan het psychologisch onderzoek is echter een stuk kleiner dan bij een normaal onderzoek; de wapenbezitter wil immers goedgekeurd worden. Bovendien weet hij dat de politie de gegevens van dit onderzoek te zien krijgt; wie weet wat voor consequenties het allemaal zal hebben als er in je dossier staat dat je labiel bent en van schieten houdt. Daarbij weten we al jaren dat mensen met psychische stoornissen best goed zijn in het misleiden van hulpverleners. Zo’n extra toets gaat dus waarschijnlijk niet veel helpen.

Aansluiten op de normale zorg dan maar? Ja, dat gaat helpen: als je lid van een schietclub bent en je een beetje down voelt, denk je voortaan wel twee keer na voordat je naar de huisarts gaat. Kun je je hobby door kwijtraken. Zo bezien levert zo’n maatregel wel een bezuiniging op in de zorg en dat is dan weer fijn voor Rutte, maar de bezuiniging zal niet opwegen tegen het toenemend risico van schietpartijen à la Alphen. Een depressievelling onder behandeling is immers een kleiner gevaar dan een depressievelling zónder behandeling.

Los daarvan, wie moet er dan gemonitord worden? Volgens het GGZ heeft 43,5% van alle volwassen Nederlanders op enig moment psychische problemen. Het overgrote deel hiervan is alleen bij de huisartsen geregistreerd. Naast deze mensen die in beeld zijn bij de GGZ zijn er ook nog mensen die nooit zorg zoeken. Vooral mannen mijden de zorg, en vooral mannen hebben ‘iets’ met wapens. Dus, voor alle zekerheid zou het maar het beste zijn als zeker de helft van alle Nederlandse burgers nooit en te nimmer een wapenvergunning zou mogen hebben. Nou kan ik daar persoonlijk niet mee zitten want ik houd niet van schieten, maar ik zie het niet gebeuren. Niet eens zozeer vanwege de traditie van sportschutters die je daarmee om zeep helpt, en die op zich toch ook wel wat waard is. Er bestaat ook nog zoiets als de jagerslobby. Een volledig wapenverbod heeft het eerder ook al nooit gehaald. Dus er zullen wel aanvullende maatregelen rond de vergunning komen.

Deze maatregelen zullen hoe dan ook impact hebben op de privacy – hoe zie je het anders voor je om mensen met een labiele geest een wapenvergunning te onthouden? Nu is het verlies van enige privacy best nog te verdedigen, als het werkt. Maar of het werkt, dat is nogal de vraag. Het probleem is namelijk – zoals altijd – de uitvoering. Of zo je wilt, de handhaving. Krijgt de politie inzage in alle medische dossiers van ieder lid van een schietvereniging? Makkelijker gezegd dan gedaan. Gegeven de decentrale aard van medische dossiers en het sneven van het landelijk dossier houdt dit in dat de politie toegang moet krijgen tot alle decentrale zorgsystemen; er is immers sinds de dood van het landelijk EPD geen verwijsindex waarin op te zoeken is bij welke zorgverlener iemand allemaal bekend is.

Wat ook kan, is dat de zorg meldplicht krijgt. Klinkt lekker daadkrachtig, maar het betekent – zoals wel vaker – helemaal niets. De zorg weet immers niet of iemand een wapenvergunning heeft of zou willen hebben. Dus moet je de zorg naar eventuele wapenvergunningen laten vragen en dit registreren in de zorgsystemen. En dan maar hopen dat de patiënt eerlijk antwoord geeft.

Hmm. Vast niet.

Dan moet de zorg maar iedereen ‘aangeven’ waarbij twijfel is of de persoon nu of in de toekomst stabiel genoeg is om een wapen te bezitten. Om er zeker van te zijn dat niemand erdoorheen glipt, zal dat vrijwel iedereen zijn die zich meldt met psychische problemen. Hoe zich dit verhoudt tot het medisch beroepsgeheim en de ethiek van de gemiddelde zorgverlener is duidelijk; de medicus werkt tegen. Maar stel nou, voor het gemak, dat de zorgverleners mee zouden werken. Dan heeft de politie een dossier tegen ongeveer de helft van de Nederlandse bevolking. Dat houden we juridisch niet droog: één simpele procedure richting het Europese Hof voor de mensenrechten op grond van de proportionaliteitsregel en de maatregel wordt teruggedraaid.

Zowel bij inzage in medische systemen als bij meldplicht gaan we heel veel privacy inleveren. Met de beste bedoelingen, daar niet van. Het gaat erom een drama als in Alphen te voorkomen. Maar het risico op zo’n drama zal hierdoor juist groeien omdat mensen met een bepaalde depressieve inslag de zorg gaan mijden, omdat de zorg dan als verlengstuk van de politie gezien kan worden. Wat ze dan overigens ook is.

Hmmm. Ook al niet.

Er zijn in deze gewoon te veel onzekerheden om het goed te doen. En er is een grote kans om alleen maar verkeerde dingen te doen. Zwartepieten en daadkracht eisen van politie en politiek is dus het laatste wat we moeten doen; van ondoordachte acties komen over het algemeen alleen maar nog grotere ongelukken. En die zullen er komen: de beleidsfabriek in Den Haag kan deze reuring immers niet negeren, dus er komen maatregelen, bevoegdheden, overlegstructuren en flankerend beleid. En dat alles ongeacht de effectiviteit – er moet iets gedaan worden, ook als evident is dat het niet helpt; Den Haag wil immers echt wel naar de burgers luisteren.

De waarheid is dat er voor drama’s als deze geen preventie mogelijk is - hoe graag we dat ook zouden willen. Volledige veiligheid is een utopie; we zullen als samenleving dan ook een andere manier dan dit geroeptoeter moeten vinden om met het verdriet en onze onmacht om te gaan.

Door Peter Rietveld, Senior Security consultant bij Traxion - The Identity Management Specialists -

Laatste 10 columns