Heb jij een interessante vraag op het snijvlak van privacy, cybersecurity en recht? Stuur je vraag naar juridischevraag@security.nl. Elke week geeft ict-jurist Arnoud Engelfriet in deze rubriek antwoord.

Juridische vraag: Belgen mogen een slimme meter in de toekomst mogelijk toch weigeren, las ik bij Tweakers. Dit omdat je vanwege 'elektrosensitisme' kunt claimen last te hebben van de straling van zo'n meter, en dan een medische vrijstelling te krijgen. Dat kan toch niet waar zijn? Dat fenomeen bestaat helemaal niet.

Antwoord: Het klopt dat het Grondwettelijk Hof in België dat geoordeeld heeft. In haar uitspraak bevestigt men dat slimme meters onder andere in strijd zijn met 'het recht op een gezond leefmilieu', een Europees grondrecht. De eisers in de zaak hadden gesteld dat ‘elektrogevoelige personen’ last kunnen hebben van de elektromagnetische straling van de draadloze meters.

De Brusselse ordonnantie die centraal staat in de uitspraak, regelt de uitrol van de slimme gas- en elektriciteitsmeters in Brussel. Dergelijke 'slimme' meters zijn uitgerust met een communicerende functie waarmee gegevens kunnen worden verzonden en ontvangen. Deze functie gebruikt draadloze transmissie, en daar hebben sommige mensen moeite mee: elektrogevoeligheid of elektrohypersensitiviteit heet het dan, mensen ondervinden allerhande gezondheidsklachten. Meestal lastige symptomen zoals hoofdpijn, misselijkheid of neerslachtige gevoelens.

Ik typ deze termen met enige aarzeling, omdat ik weet (zie de discussie bij Tweakers) dat dit erg gevoelig ligt: wetenschappelijk is er nog nooit een duidelijk verband aangetoond tussen elektromagnetische straling en de gezondheidsklachten waarop mensen zich dan beroepen. En als je dan ook nog weet dat een magnetron of mobiele telefoon ook al fors straling uitzendt (en de zon ook een enorme bron van EM is) dan zie je al snel een houding van "wat een flauwekul". En in dit geval helemaal: heeft dit Grondwettelijk Hof nu gewoon erkend dat die flauwekul juridisch een recht oplevert?

Nou ja, niet helemaal. Nergens in de uitspraak zegt men dat dit fenomeen wetenschappelijk erkend is, of dat iedereen mag roepen elektrosensitief te zijn om vervolgens de meter te mogen weigeren. De kern is vooral dat de ordonnantie geen uitzondering vanwege gezondheidsredenen bevat op de plicht gedwongen een meter in je huis te krijgen. En dat is in Europa een probleem, omdat je bij alle wet- en regelgeving wél rekening met gezondheid moet houden (art. 35 Handvest Grondrechten EU).

Verder is het natuurlijk wel zo dat die mensen écht die klachten hebben. Waar ze aan te wijten zijn, is vanuit gezondheidsperspectief minder van belang. Iemand is ziek als hij door klachten niet goed functioneert, ook als onduidelijk is wat de klachten veroorzaakt en ook als de geclaimde oorzaak onzinnig zou zijn. Hetzelfde geldt voor medicatie: iets geneest als het de klachten wegneemt, ook als we niet weten waarom. (Fun fact: we weten niet waarom paracetamol werkt.)

Het is een feit dat er mensen zijn die ontzettend veel last hebben van klachten die correlatie hebben met apparaten die worden gepercipieerd als sterk stralend. En als overheid heb je daar rekening mee te houden, zeker in gevallen waarin je ze iets in hun eigen huis opdringt dat de klachten verergert. Het maakt dan niet uit of het probleem werkelijk door die straling komt, door een psychische aandoening of iets heel anders: die klachten waren er niet en zijn er nu wel, en ze gaan weer weg als de meter het huis uit gaat. Hoe hard is het dan om te zeggen, die klachten zijn onzin en die meter blijft lekker hangen? Ik kan er wérkelijk niet bij.

Het Grondwettelijk Hof ziet nog een extra argument, namelijk dat die meter net zo goed bedraad kan communiceren. Ik neem aan dat die dingen draadloos communiceren omdat een draad trekken iets duurder is, maar dat vind ik geen sterk argument als je dat tegenover het grondrecht op gezondheid zet:

Volgens het Hof kan de mogelijke blootstelling aan elektromagnetische straling, voor de personen die daardoor een gezondheidsrisico lopen, leiden tot een aanzienlijke achteruitgang van het beschermingsniveau van hun recht op een gezond leefmilieu. Voor die aanzienlijke achteruitgang bestaat geen redelijke verantwoording, vermits elektromagnetische straling eenvoudig kan worden weggenomen door middel van een bekabeling.

De gemeente moet dus terug naar de tekentafel en een uitzonderingsregeling opnemen voor mensen die aantoonbaar serieuze last krijgen nadat de draadloze meter is geplaatst. En dat klopt juridisch dus helemaal, ongeacht de oorzaak van die klachten.

Ik begrijp goed dat er veel mensen nu denken, wat raar want die klachten kómen helemaal niet door de straling uit die meter. En er hebben vast mensen nu al onderzoeken paraat dat het komt door de zorgen over de meter, reeds bestaande psychische condities enzovoorts. Dat zal allemaal best, maar daar gáát het niet om. Het punt is, ga je als overheid mensen gezondheidsschade opdringen door in hun eigen huis een ding op te hangen dat de klachten verergert? Met dus als enige reden dat een draadloze meter goedkoper is?

(Let op dat "eigen huis": je kunt als burger niet met een beroep op je gezondheid eisen dat je wandelroute vrij van 5G masten moet zijn of dat de bus geen wifi mag hebben.)

Arnoud Engelfriet is Ict-jurist, gespecialiseerd in internetrecht waar hij zich al sinds 1993 mee bezighoudt. Hij werkt als partner bij juridisch adviesbureau ICTRecht. Zijn site Ius mentis is één van de meest uitgebreide sites van Nederland over internetrecht, techniek en intellectueel eigendom. Hij schreef twee boeken, De wet op internet en Security: Deskundig en praktisch juridisch advies.