De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (WIV 2017) moet worden aangepast, zo stelt de Evaluatiecommissie Wet op inlichtingen- en veiligheidsdiensten (ECW) in een vandaag gepubliceerd evaluatierapport (pdf). De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten (CTIVD) en de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) zijn echter kritisch over het rapport zelf en de aanbevelingen.

De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten werd op 1 mei 2018 van kracht en geeft de AIVD en MIVD nieuwe bevoegdheden voor het onderscheppen en opslaan van internetverkeer van de kabel, alsmede een uitgebreidere hackbevoegdheid. In het regeerakkoord werd overeengekomen dat de Wiv na de inwerkingtreding binnen twee jaar zal worden geëvalueerd door een onafhankelijke commissie.

Volgens de evaluatiecommissie schiet de wet op een aantal punten tekort, wat tot knelpunten leidt in de uitvoering en verschillen van opvattingen over onderdelen in de wet tussen de diensten en de toezichthouders. Daarom adviseert de evaluatiecommissie om de wet op een aantal punten te wijzigen. Zo moet het verkrijgen van bulkdata door de diensten op één manier in de wet worden geregeld. Hierbij moet het verzamelen en het gebruik van bulkdata met meer waarborgen worden omkleed.

"Gegevens uit bulkdata moeten worden geselecteerd voordat deze kunnen worden gebruikt in het inlichtingenproces. Medewerkers uit dit inlichtingenproces hebben in beginsel geen toegang tot bulkdata. Daarnaast moet alle bulkdata op relevantie worden beoordeeld op basis van de operationele waarde, binnen een termijn van drie jaar. Tenslotte geldt voor het delen van bulkdata met buitenlandse diensten de eis van ministeriële toestemming en meldplicht aan de CTIVD", aldus het advies van de evaluatiecommissie.

Verder vindt de commissie dat er extra waarborgen moeten komen voor de gegevensuitwisseling met buitenlandse diensten. Ook wil de commissie een rol voor de bestuursrechter. Die zou moeten oordelen over verschillen van mening tussen de toezichthouders en de diensten.

Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden

De Evaluatiecommissie stelt in het rapport ook dat de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) van grote meerwaarde is voor het toezicht. Wanneer de inlichtingendiensten hun bevoegdheden willen inzetten moeten ze een verzoek bij de minister indienen. Keurt de minister het verzoek goed, dan toetst de TIB of de toestemming door de minister rechtmatig is verleend.

Ondanks het belang van de TIB doet de Evaluatiecommissie verschillende voorstellen om de inhoudelijke toets van de TIB in de toekomst in te perken en de inzet van een aantal bevoegdheden helemaal niet meer door de TIB te laten toetsen. "Invoering van deze voorstellen zou betekenen dat bevoegdheden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten niet langer vooraf en in volle omvang door een onafhankelijke commissie bindend getoetst worden voordat deze worden ingezet", zo laat de TIB weten.

De Toetsingscommissie stelt dat dit een mogelijke achteruitgang zou betekenen in de balans tussen bescherming van de nationale veiligheid en de privacy van burgers en daarmee voor de waarborgen voor de rechtstaat Nederland. De TIB zegt het rapport eerst verder te zullen bestuderen en komt op een later moment met een inhoudelijke reactie.

CTIVD

Ook vanuit de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten is er kritiek op het rapport. Volgens de toezichthouder zijn de belangen van de diensten en de bescherming van fundamentele rechten van burgers in het rapport van de ECW niet in balans. De huidige wet kent op één onderdeel de mogelijkheid dat onafhankelijke toezichthouders bindende uitspraken kunnen doen over de verwerking van gegevens door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De evaluatiecommissie wil die bevoegdheid ongedaan maken zonder dat daar andere bindende toezichtsbevoegdheden tegenover staan.

Volgens de CTIVD moet toezicht dat het onrechtmatig verwerken van gegevens van burgers kan stoppen gewaarborgd zijn. "Het kunnen stoppen van onrechtmatig handelen is ook gebruikelijk bij andere nationale toezichthouders. Dat vervolgens de besluiten van de toezichthouder bij de rechter getoetst kunnen worden, draagt alleen maar verder bij aan het vergroten van het draagvlak en de rechtsstatelijkheid."

De CTIVD komt tot de conclusie dat de operationele belangen van de diensten en de belangen van de bescherming van fundamentele rechten van burgers in het rapport van de ECW niet in balans zijn. De toezichthouder zal de komende tijd nader ingaan op specifieke onderdelen van het rapport, mede in het licht van een komende aanpassing van de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten.

Het Kabinet zal zich de komende tijd beraden over wat zij met de uitkomsten van het rapport gaat doen.