Heb jij een interessante vraag op het snijvlak van privacy, cybersecurity en recht? Wil je weten wat onder de AVG nu wel en niet is toegestaan of zit je met andere gerelateerde dilemma's? Stuur je vraag naar juridischevraag@security.nl. Elke week geeft ict-jurist Arnoud Engelfriet in deze rubriek antwoord.

Vraag: Stel dat je als partij wordt aangevallen door een botnet dat is geactiveerd vanuit allerlei IoT-systemen. En stel dat ik een aantal van die systemen kan herleiden tot hun Nederlandse eigenaren, laten we zeggen professionele partijen (bedrijven). Kun je dan die eigenaren aansprakelijk stellen voor je schade?

Antwoord: Wanneer je in Nederland schade lijdt door iemands onrechtmatig handelen, dan kun je dat inderdaad verhalen. Het uitvoeren van een denial-of-service aanval (wat ik maar even als invulling van die aanval kies, een computervredebreuk met datavernieling kan natuurlijk ook) is onrechtmatig want strafbaar, dus de dader(s) van zo'n aanval kun je aansprakelijk stellen.

Meestal is het grootste probleem dat je die aanvallers niet kunt achterhalen, maar bij een botnet dat bestaat uit gehackte IoT-apparaten (lees: nalatig slecht ontworpen en geüpdatete kastjes) kan dat inderdaad wel eens anders komen te liggen. Daar wordt nul moeite gedaan de afkomst te verhullen, en als de IP-adressen van die apparaten ook nog eens tot bedrijven te herleiden zijn dan heb je inderdaad vrij snel het adres voor een civielrechtelijke dagvaarding.

Het probleem hier is denk ik lastiger: in hoeverre kun je deze IoT-eigenaren juridisch een verwijt maken? Oftewel hebben zij wel onrechtmatig gehandeld? Zij hebben niet zelf de aanval geïnitieerd of gecoördineerd, dat was de botnet-herder immers. Op eerste gezicht zijn ze dan als willoos werktuig (prachtige juridische term) aan te merken, en daarmee niet aansprakelijk.

Als je de strafwet erbij pakt, dan is er wellicht nog een haakje: artikel 350b Strafrecht verklaart het strafbaar als het jouw schuld is dat een aanval zorgt voor schade (zoals ontoegankelijk zijn van een dienst of gewist worden van gegevens) bij een slachtoffer. Schuld is hier een trapje lager dan opzet (dat staat in 350a), dus kan ook mensen treffen die geen aanval wilden uitvoeren maar dat toch verweten kan worden.

De analyse of sprake is van schuld is juridisch een heel verhaal maar kort door de bocht komt het er voor mij op neer dat ze hun gedrag eigenlijk gewoon hadden moeten aanpassen. Hoe kon je dat nou laten gebeuren, had nou even nagedacht.

Persoonlijk ben ik van mening dat als je als bedrijf zogenaamde smart spullen in gebruik neemt, je moet zorgen voor een goede beveiliging daarvan. Anno 2019 moet iedereen (zakelijk dan) weten dat die apparaten zo lek als een mandje zijn, dus daar moet je dan maatregelen tegen nemen. Doe je dat niet, dan ben je nalatig en wat mij betreft aansprakelijk voor schade. Daar staat tegenover dat je door de leveranciers snel omver geblazen wordt met mooie taal dat die apparaten veilig zijn, en het is vaak gewoon lastig na te gaan óf je apparaten veilig zijn, de laatste firmware hebben et cetera.

Als laatste kanttekening geldt wel dat je als zo'n schuldige alleen aansprakelijk bent voor de schade van jóuw bijdrage, niet voor de gehele schade die al die kastjes samen hebben aangericht. Dat zal bij een gemiddelde aanval nog eens best beperkt zijn, als je überhaupt al een getal kunt plakken op de precieze bijdrage van dat ene kastje van die ene strandtent met gehackte surfweercam of die smart koelkast van die hippe startup.

Arnoud Engelfriet is Ict-jurist, gespecialiseerd in internetrecht waar hij zich al sinds 1993 mee bezighoudt. Hij werkt als partner bij juridisch adviesbureau ICTRecht. Zijn site Ius mentis is één van de meest uitgebreide sites van Nederland over internetrecht, techniek en intellectueel eigendom. Hij schreef twee boeken, De wet op internet en Security: Deskundig en praktisch juridisch advies.