Een voorstel van de Europese Raad maakt het mogelijk voor inlichtingen- en opsporingsdiensten om spyware op de telefoons van journalisten te installeren als dit nodig is voor het beschermen van de nationale veiligheid of opsporing van ernstige strafbare feiten, maar EU-lidstaten hebben deze mogelijkheid al, aldus demissionair staatssecretaris Uslu van Onderwijs.

De bewindsvrouw reageerde op Kamervragen van D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma over een voorlopige versie van de European Media Freedom Act. Vorig jaar september kwam de Europese Commissie met de Media Freedom Act, die het gebruik van spyware tegen mediaorganisaties, journalisten en hun gezinnen verbiedt, behalve als de nationale veiligheid in het geding is of er onderzoek naar misdrijven wordt gedaan. Ook in het voorstel van de Europese Raad is de uitzondering van "nationale veiligheid" opgenomen.

"Wat de raad doet is onacceptabel. Het is ook onbegrijpelijk, althans, het is onbegrijpelijk als ze democratie serieus zouden nemen", stelde Europarlementariër in't Veld afgelopen juni tegenover The Guardian. Volgens de European Federation of Journalists (EFJ) is het EU-voorstel een klap voor de mediavrijheid en laat het journalisten nog meer risico lopen. De federatie stelt dat "nationale veiligheid" vaker door EU-lidstaten is gebruikt om onrechtmatige maatregelen tegen journalisten te nemen en dat het EU-voorstel een "chilling effect" op klokkenluiders zal hebben.

De berichtgeving was reden voor Sjoerdsma om Kamervragen te stellen en of de staatssecretaris de zorgen onderkent dat de inzet van spyware tegen journalisten voor onaanvaardbare vormen van toezicht op journalisten en hun bronnen zorgt. "Het was voor lidstaten eerder al mogelijk om, binnen de kaders van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), bevoegdheden in wetgeving vast te leggen waarmee software zoals binnendringingssoftware kan worden ingezet", reageert Uslu. "Bijvoorbeeld om ernstige strafbare feiten te onderzoeken of voor het waarborgen van de nationale veiligheid."

Het D66-Kamerlid wilde ook weten waarom de Nederlandse regering zich had ingezet om het verbod op het plaatsen van spyware op telefoons van journalisten te beperken voor opsporings-, inlichtingen- en veiligheidsdiensten. "Nationale veiligheid is in het EU-verdrag genoemd als verantwoordelijkheid van de lidstaten. Mede op verzoek van Nederland is daarom gerealiseerd dat het verbod op de inzet van binnendringingssoftware tegen journalisten de verantwoordelijkheid van lidstaten op het gebied van nationale veiligheid onverlet laat", antwoordt de staatssecretaris.

Uslu voegt toe dat Nederland niet heeft gepleit voor een uitzondering wat betreft de inzet van spyware door opsporingsdiensten. "Waarborgen ten aanzien van de inzet van bevoegdheden ten behoeve van opsporing en vervolging zijn geregeld in het Wetboek van Strafvordering." De staatssecretaris merkt op dat de tekst van het voorstel aansluit bij de Nederlandse inzet op het voorstel en dat Nederland daarom heeft ingestemd met de tekst. "Het vormt een goede basis voor de onderhandelingen met het Europees Parlement die hierna zullen plaatsvinden."