Bij het plan van de Europese Commissie om alle chatberichten van burgers door middel van client-side scanning te controleren zijn ook allerlei commerciële belangen betrokken, zo stelt een collectief van onderzoeksjournalisten van Die Zeit, Le Monde, Balkan Insight, Solomon en IRPI Media op basis van onderzoek en interne documenten.

Het omstreden voorstel voor de invoering van client-side scanning, dat chatapps verplicht om berichten van gebruikers te controleren, is afkomstig van Eurocommissaris en Big Brother Award-winnaar Ylva Johansson. Voordat ze haar scanplan presenteert stuurt Johansson een bericht naar de Amerikaanse organisatie Thorn, die AI-tools ontwikkelt voor het scannen van afbeeldingen. Ondanks felle kritiek en waarschuwingen voor de vergaande gevolgen die het client-side scanning voor de privacy van burgers heeft, onder andere van de Europese privacytoezichthouder, gaat de Eurocommissaris toch met haar plannen door.

Ze wordt hierbij gesteund door een sterke lobby van ngo’s en commerciële bedrijven, zo stellen de onderzoeksjournalisten op basis van tientallen interviews, gelekte documenten en verslagen van interne overleggen van de Commissie. "AI-bedrijven en belangengroeperingen zetten een aanzienlijke hoeveelheid financiële middelen in om EU-beleid te beïnvloeden, blijkt uit ons onderzoek."

Volgens Arda Gerkens, voormalig Eerste en Tweede Kamerlid van de SP en directeur van Offlimits, Europa’s oudste meldpunt voor misbruikmateriaal, is het wetsvoorstel beïnvloed door bedrijven die zich voordoen als ngo’s, maar zich als tech-bedrijven gedragen. "Groeperingen als Thorn doen er alles aan om deze wetgeving te propageren, niet alleen omdat ze vinden dat dit de beste manier is om seksueel misbruik van kinderen tegen te gaan, maar ook omdat ze er commercieel belang bij hebben."

De voorstanders van client-side scanning claimen dat dit nodig is om kinderen te beschermen. Gerkens heeft hierover haar twijfels. "Wie heeft er baat bij deze wetgeving?" vraagt ze zich af. "Niet de kinderen." In de lobbydatabase van de EU staat Thorn geregistreerd als een liefdadigheidsinstelling, terwijl de organisatie op commerciële basis AI-tools verkoopt. Sinds 2018 verkocht Thorn voor 4,3 miljoen dollar aan softwarelicenties aan het Amerikaanse ministerie van Homeland Security.

De onderzoeksjournalisten verzoeken de Europese Commissie om informatie vrij te geven over de relatie tussen Thorn en haar kabinet. Ook wil ze de ‘policy one pager’ die Thorn naar Johansson had gestuurd niet openbaar maken, omdat ‘de daarin aanwezige informatie het commerciële belang van de organisatie zou schaden’. Uiteindelijk geeft de Commissie na tussenkomst van de Europese Ombudsman een aantal e-mailwisselingen vrij tussen Thorn en Johanssons directoraat-generaal voor Migratie en Binnenlandse Zaken.

Uit de e-mails blijkt een nauwe werkrelatie tussen beide partijen in de maanden na de lancering van het voorstel, waarbij de Commissie herhaaldelijk de toegang van Thorn tot cruciale vergaderingen van ministers en vertegenwoordigers van EU-lidstaten mogelijk maakte. Er loopt nog een onderzoek van de Ombudsman naar de weigering van de Commissie om toegang te verlenen tot een groot aantal andere interne documenten. Lobbybedrijf FGS, dat de belangen van Thorn behartigt, ontving alleen vorig jaar al zeshonderdduizend euro van de organisatie.

Thorn blijkt ook geld te steken in de WeProtect Global Alliance, die zich ook sterk maakt voor de invoering van client-side scanning. WeProtect is het vervolg van twee overheidsinitiatieven, één opgericht door de Europese Commissie en de VS, de ander door het Verenigd Koninkrijk. In april 2020 werd WeProtect omgevormd van een door de Britse overheid gefinancierde instantie tot een onafhankelijke stichting, geregistreerd op een woonadres in Lisse. Veiligheidsdiensten, een groot aantal regeringen, Big Tech-managers, ngo’s en een van Johanssons hoogste kabinetsmedewerkers, Antonio Labrador Jimenez, behoren tot de leden.

Jimenez staat aan het hoofd van het Commissie-team dat zich met de bestrijding van kindermisbruik bezighoudt. Hij heeft ook een centrale rol gespeeld bij het opstellen en promoten van Johanssons scanplan. Naast hem in het bestuur zit Julie Cordua van Thorn, alsmede overheidsfunctionarissen uit de VS en Groot-Brittannië en van Interpol. Tevens blijkt ook kolonel Dana Humaid Al Marzouqi uit de Verenigde Arabische Emiraten lid te zijn, die tevens lid is van allerlei internationale politie-taskforces.

Stemmen van slachtoffers

Een andere organisatie die zich inzet voor de invoering van het scanplan is de Brave Movement. Deze organisatie is vorig jaar april opgericht door de Amerikaanse ngo Together for Girls, na een bijdrage van tien miljoen dollar van de Oak Foundation. De foundation bestaat uit een groep filantropische organisaties die subsidies verstrekt ‘om de wereld veiliger, eerlijker en duurzamer te maken’.

Uit interne nota’s van de Brave Movement blijkt dat er een strategie is bedacht om de stemmen van ‘slachtoffers van misbruik’ te gebruiken om in Europese hoofdsteden en binnen het Europees Parlement steun voor Johanssons voorstel te krijgen. Een intern strategiedocument van de Brave Movement laat zien dat het belangrijkste doel van de organisatie is om de voorgestelde wetgeving aangenomen en geïmplementeerd te zien worden in de hele EU.

Volgens Gerkens hebben Thorn en soortgelijke groeperingen ‘een commercieel belang'. Een onderdeel van Johanssons scanplan is het oprichten van een EU-Centrum, waar gedetecteerde berichten van burgers naar moeten worden toegestuurd. "Als producent van dergelijke scantechnologieën zou een rol voor Thorn in de ondersteuning van de capaciteitsopbouw van de database van het EU-Centrum van groot commercieel belang zijn voor het bedrijf", zo stellen de onderzoeksjournalisten. Een Nederlandse vertaling van het onderzoek is te vinden bij De Groene Amsterdammer.