Overheden gebruiken wetgeving tegen desinformatie voor het controleren van informatie, zo stellen onderzoekers van Citizen Lab en verschillende universiteiten in een nieuw onderzoek. "Veel landen beschouwen of framen desinformatie als een zaak van nationale of openbare veiligheid om het invoeren van nieuwe wetgeving te rechtvaardigen die de verspreiding van informatie die als vals wordt beschouwd strafbaar stelt", zegt Alyson Bruce van Citizen Lab.

Citizen Lab is vooral bekend vanwege onderzoeken naar spyware, maar doet ook onderzoek naar het gebruik van politieke macht in cyberspace. De onderzoekers bekeken gegevens en wetgeving van 177 landen over de afgelopen vijftien jaar. Tussen 2010 en 2022 hebben tachtig landen nieuwe wetgeving ingevoerd of bestaande aangepast om de verspreiding van desinformatie op internet tegen te gaan. Volgens de onderzoekers kan deze toename niet worden verklaard doordat valse of misleidende informatie opeens is verschenen, aangezien deze problemen al zeer lang bestaan, zo stellen ze.

Volgens de onderzoekers is de wereldwijde toename van desinformatie-wetgeving beter te verklaren door het gelijktijdig voordoen van vier faciliterende omstandigheden. Het gaat dan om de popularisering van de term "fake news" door politieke en media-elites. Westerse invloed op het wereldwijde veiligheidsdebat en beleidsvorming, de wens van overheden om de stroom van informatie te controleren en onthullingen over governance en schade door socialmediaplatforms.

"Overheden gebruiken al lange tijd technische en juridische maatregelen om informatie te controleren en content te verwijderen die als ongewenst wordt beschouwd of een bedreiging voor hun macht is", stellen de onderzoekers. Het gaat dan bijvoorbeeld om het volledig uitschakelen van internet tot het selectief verbieden van bepaalde apps of websites, alsmede het aanhouden van verschillende individuen wanneer technische maatregelen niet beschikbaar of onpraktisch zijn. De onderzoekers wijzen ook naar andere studies waarin wordt beschreven hoe wetgeving kan worden gebruikt om zelfcensuur aan te moedigen en de macht van de staat verder te versterken.

De wens van overheden om de informatiestroom te controleren is volgens de onderzoekers de één na grootste faciliterende omstandigheid. De voornaamste reden die de onderzoekers noemen zijn onthullingen over de rol van socialmediaplatforms in het faciliteren en versterken van desinformatie en buitenlandse beïnvloeding. In veel wetgeving wordt de rol van dergelijke platforms genoemd. "Ook al voeren politici en overheden desinformatie-wetgeving in voor censuur, hun rechtvaardiging is desondanks gebaseerd op een kern van waarheid: socialmediaplatforms hebben de verspreiding van desinformatie mogelijk gemaakt en in veel gevallen daadwerkelijke schade veroorzaakt."

Volgens de onderzoekers zijn er vier lessen uit hun onderzoek te trekken. Zo is het bestempelen van desinformatie als een dreiging en de reactie hierop door een overheid niet altijd beperkt tot het land van herkomst. Verder gaat het niet alleen om wat er wordt gezegd, maar ook wie het zegt. Daarnaast zorgt het "exclusief framen van desinformatie als een veiligheidsvraagstuk" dat allerlei andere factoren niet worden meegenomen. Als laatste noemen de onderzoekers dat de verspreiding van desinformatie op social media niet het laatste veiligheidsvraagstuk zal zijn dat voor een wereldwijde reactie zorgt.