Harm van Beek, digitaal forensisch onderzoeker bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) en bijzonder hoogleraar Digital Forensics aan de Open Universiteit, spreekt op vrijdag 19 september zijn oratie ‘Digitale sporen. Duidelijk onduidelijk’ uit aan de Open Universiteit Heerlen. “In het digitale tijdperk zijn sporen zelden eenduidig”, stelt Van Beek.

Digitale sporen spelen in veel rechtszaken een belangrijke rol en kunnen een doorslaggevende rol spelen. Denk hierbij aan e-mails, foto's of locatiegegevens. De sporen kunnen helpen allerlei vragen te beantwoorden. Heeft een verdachte van een strafbaar feit bijvoorbeeld zelf een WhatsApp-bericht verstuurd, of was dit iemand of iets anders?

Voor het vergroten van de betrouwbaarheid van digitale sporen pleit Van Beek in zijn oratie voor het gebruik van formele methoden. Het gaat daarbij om wiskundige modellen en logica waarmee digitale scenario's kunnen worden gereconstrueerd, geanalyseerd en getoetst. Van Beek: “Met behulp van formele methoden zoals wiskundige modellen en logica is het mogelijk de betrouwbaarheid van digitale sporen te vergroten. Formele methoden zijn geen rem op de opsporing, maar bieden de kans om het onderzoek preciezer, rechtvaardiger en transparanter te maken.”

Dergelijke formele methoden worden op dit moment nog minimaal toegepast in forensisch onderzoek. Zij bevatten echter veel elementen die juist belangrijk zijn voor opsporing en bewijsvoering in de rechtbank, stelt Van Beek. “Het toepassen van formele methoden kun je vergelijken met het verschil tussen een ruwe schets en een bouwtekening: de eerste geeft een globaal idee, de tweede vertelt hoe alles in elkaar zit", aldus de digitaal forensisch onderzoeker. “Formele methoden helpen ons om digitale sporen beter te begrijpen, structureren en analyseren. Ze dwingen ons om precies en transparant te redeneren: Wat weten we zeker op basis van de sporen? Wat zou er kunnen zijn gebeurd? En wat is uitgesloten?”

Als voorbeeld van een formele methode voor het interpreteren van bewijs is het opstellen van tijdlijnen op basis van digitale data. “De politie vindt in jouw telefoon een aantal chatberichten, foto’s en logregels. Er staan tijdstempels bij, maar sommige zijn onbetrouwbaar. Door gebruik te maken van formele modellen van tijd kunnen onderzoekers alsnog een consistente tijdlijn opstellen. We kunnen dan zeggen: “Als deze foto is gemaakt ná dit chatbericht, dan moet deze handeling tussen ongeveer 16:00 uur en 16:05 uur hebben plaatsgevonden”, aldus Van Beek.

De forensisch onderzoeker noemt dergelijke tijdsanalyses essentieel voor het vergelijken van scenario's. Klopt bijvoorbeeld het alibi van een verdachte? En past het verhaal bij de digitale reconstructie? Formele methoden kunnen volgens Van Beek digitaal forensisch onderzoek preciezer, rechtvaardiger en transparanter maken.

De leerstoel of hoogleraarspost van Van Beek bundelt de krachten van informatica, informatiekunde en rechtswetenschappen. Ook slaat de leerstoel een brug naar de praktijk van de NFI. Van Beek: “Met dit ambitieuze en noodzakelijke onderzoeksprogramma bouwen we aan een stevige basis voor de toekomst van de digitale opsporing en bewijsvoering.”

Voorafgaand aan de oratie vindt het symposium ‘Digitale sporen op de juridische weegschaal’ plaats. Het belang van digitaal bewijs en de juridische context staat daarbij centraal.