Bij de inzet van apps om het coronavirus te bestrijden moet het kabinet kritisch kijken naar het nut, noodzaak en de maatschappelijke gevolgen om dergelijke apps in te zetten, zo laten zestig wetenschappen en experts in een brief aan het kabinet weten. Het kabinet maakte vorige week bekend dat het twee apps wil gaan inzetten. Een contact-tracing app die bijhoudt met wie gebruikers in contact zijn gekomen en waarschuwt wanneer een contact corona heeft en een gezondheidsapp waarmee coronapatiënten hun gezondheidssituatie kunnen doorgeven. De wetenschappers laten het kabinet weten dat ze geen 'corona-apps' willen zonder waarborgen voor grondrechten en aandacht voor de gevolgen die zeer ingrijpend kunnen zijn.

Volgens de ondertekenaars van de brief kan digitale technologie bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen, maar is technologie zelden dé oplossing voor een bepaald probleem. Het kabinet moet dan ook goed onderzoeken welk probleem precies moet worden opgelost en of apps hierbij een oplossing kunnen bieden. De wetenschappers vinden dan ook dat experts op het gebied van recht, sociale wetenschappen, gedragswetenschappen, ethiek, het gezondheidsdomein en de systeemwetenschap betrokken moeten zijn bij het besluit of apps al dan niet moeten worden ingezet. "Dit temeer om techno-solutionisme te voorkomen en de mogelijkheid te behouden om te besluitende apps niet in te zetten", zo laten de wetenschappers in de brief weten.

Daarin stellen de wetenschappers verder dat de inzet van apps niet de fundamentele rechten en vrijheden mag aantasten. Het gebruik van apps om het coronavirus te bestrijden moet dan ook tijdelijk, strikt noodzakelijk, proportioneel, controleerbaar, transparant en toetsbaar zijn. De inzet van apps heeft niet alleen impact op de (data)privacy van mensen, ze raken ook het recht op vrijheid van vereniging, het recht op veiligheid, het recht op gezondheid en het recht op non-discriminatie.

Het is daarom van belang dat nut, noodzaak, effectiviteit en betrouwbaarheid en een goed beeld van de gevolgen van het gebruik van de apps vooraf worden onderzocht. "Ineffectiviteit en onbetrouwbaarheid kunnen juist leiden tot een groter risico op besmetting. Het creëert dan immers slechts 'schijnveiligheid', wat kan leiden tot onjuiste beleidsmaatregelen en het risico op uitbraken", aldus de wetenschappers die aan verschillende Nederlandse universiteiten zijn verbonden.

Mocht het kabinet de apps willen inzetten, dan moet dit echt vrijwillig zijn. "Als het gebruik van de aps verplicht wordt gesteld zou dat betekenen dat niemand zich meer zonder (goed opgelade) compatibele mobiele telefoon mag verplaatsen. Dit is redelijkerwijs niet haalbaar en al zeker niet handhaafbaar", schrijven de wetenschappers. Die waarschuwen ook voor vrijwillig gebruik dat straks niet echt vrijwillig zal blijken. Bijvoorbeeld dat alleen mensen die de apps hebben geïnstalleerd op bepaalde plekken mogen komen.

Het kabinet moet ook beseffen dat de contact-tracing app een situatie creëert waarin mensen worden bekeken, gevolgd en geïdentificeerd. "Het is aangetoond dat zodra mensen weten dat ze worden gecontroleerd, ze zich anders gaan gedragen. Als psychologisch 'chilling' effect kunnen mensen geneigd raken om hun gedrag aan te passen, met mogelijk ongewenste gevolgen voor de doeltreffendheid en betrouwbaarheid van de trackingapp", merken de wetenschappers op. Ze stellen daarnaast dat als de data volledig wordt versleuteld en onmiddellijk na het vastleggen wordt verwijderd, de technologie nog steeds ons privéleven en onze psychologische morele integriteit binnendringt.

De wetenschappers doen ook verschillende aanbevelingen en geven kaders voor de ontwikkeling en inzet van de apps en de besluitvorming hierover. "Bijzondere tijden vragen om bijzondere maatregelen. En dit zijn bijzondere tijden. Onze democratie en rechtstaat vereisen om ook in bijzondere tijden bijzondere maatregelen zoals deze kritisch tegen het licht te houden. Alleen dan kunnen weloverwogen en volledig geïnformeerde besluiten worden genomen", besluiten de wetenschappers hun brief aan het kabinet (pdf).